Fréttir

Í lok júlí 2012 fór verkefnisstjóri Valorku á Hornafjörð til að skoða aðstæður til fyrirhugaðra sjóprófana.  Bæjarstjórn Hornafjarðar hefur boðið aðstöðu og aðstoð.  Ekki stóð á efndunum í því efni.  Sigurður Guðmundsson hafnsögumaður tók á móti verkefnisstjóra og sigldi með hann á hafnsögubátnum Birni lóðs inn á Mikleyjarál.  Þar virðast hinar ákjósanlegustu aðstæður til prófana.

Meðfylgjandi mynd gefur hugmynd um afstöðuna en hún er tekin að láni af vef Hornafjarðarbæjar.  Horft er til ASA yfir Hornafjarðarhöfn.  Innsigling að höfninni er þar frá hægri en ósinn sjálfur sést ekki.  Vinstra megin sér í Mikleyjarsund, milli Mikleyjar fjær og Álaugareyjar nær en sú síðarnefnda er nú tengd fastalandinu með uppfyllingu.  Állinn er því eins nálægt höfninni og hugsast getur en samt utan skipaumferðar.

Aðstæður til prófanana í Mikleyjarál virtust í fljótu bragði jafnvel álitlegri en áður var talið.  Líklega væri hentugast að leggja prammanum fram af húsinu sem sjá má á myndinni næst bakkanum í Álaugarey.  Þar er straumhraði mikill; fer líklega töluvert yfir 2 m/sek þegar mest er.  Það er nokkuð meiri straumhraði en áætluð marknotkun hverfilsins en umframálagið nýtist til prófana og unnt er að lyfta hverflinum uppúr yfir stífasta fallið.  Mjög aðdjúpt er við bakkana og var unnt að reka stefni lóðsbátsins á þurrt en samt hafa 8 m dýpi við skut.  Því er möguleiki að leggja flekanum nálægt bakkanum, með festar á aðra hlið uppí land en hinsvegar í dreka.  Þarf þó að taka tillit til iðustrauma við bakkann. 

Líklega verður heppilegast að setja flekann saman við smábátahöfnina, en hún er hægra megin við miðju á myndinni.  Grindinni yrði þá rennt í sjóinn niður skábraut sem þar er og sett saman að fullu við flotbryggjuna.  Boðin er aðstoð lóðsbátsins við að koma flekanum á sinn stað, svo og aðstaða til geymslu búnaðarins í porti hjá áhaldageymslu sveitarfélagsins.  Í kaffistofu hafnarvogar hitti verkefnisstjóri m.a. umsjónarmann áhaldahússins og fleiri ráðamenn á staðnum. 

Bæjarstjórnendur á Hornafirði hafa sýnt sjávarfallaorku meiri áhuga en aðrar sveitarstjórnir.  E.t.v. má rekja þann áhuga að einhverju leiti til nálægðar staðarins við þessi miklu náttúruöfl.  Allt atvinnulíf þessarar miklu útgerðarmiðstöðvar er komið undir skilningi á sjávarföllum og lausnum á vandamálum sem þeim tengjast.  Ekki er því að undra að menn vilji fylgjast með öllum möguleikum sem kunna að opnast varðandi nýtingu þessarar orku.  Með hinu góða boði sínu um aðstöðu og aðstoð tekur Hornafjarðarbær forystu meðal sveitarfélaga hérlendis og þó víðar væri leitað.  Aðstæður í Hornafirði eru einstæðar og þar gæti verið skynsamlegt að koma upp alþjóðlegri prófunarstöð í líkingu við hina skosku EMEC, nema jafnvel enn fjölhæfari.  Með Valorka hverflunum eru Íslendingar nú þegar í fremstu röð varðandi nýtingu lághraða sjávarorku.  Við höfum núna einnig tækifæri til að taka forystu á sviði hverflaprófana með hinni einstöku aðstöðu á Hornafirði.  Nýting hinnar hreinu sjávarorku mun hefjast af miklum krafti innan fárra ára.  Því er mikilvægt að hérlendis séu greind tímanlega þau sóknarfæri sem því fylgja og þau nýtt til atvinnu- og verðmætasköpunar.

Hafi Hornfirðingar hinar bestu þakkir fyrir sína aðstoð og skilning varðandi verkefni Valorku.

Í sumar verða kaflaskil í virkjanasögu Íslands þegar fyrsti íslenski sjávarfallahverfillinn verður prófaður í sjó.  Aðeins einu sinni áður hefur hverfill verið nýttur í sjó við Íslandsstrendur, en það var þegar virkjað var í Brokey fyrir nær einni öld og þá notuð erlend uppfinning.  Valorka-hverflarnir eru íslensk uppfinning og í fremstu röð hverfla til nýtingar hægra  strandstrauma.  Þessar sjóprófanir verða einnig merkur áfangi í þróunarferli Valorka-hverflanna.

Að undanförnu hefur verið unnið að undirbúningi að smíði líkans af gerðinni V-5, en hún verður fyrsta gerð hverfilsins til prófunar.  V-5 hefur komið vel út í kerprófunum og sýnt yfirburði yfir fyrri tegundir, þó V-4 standi henni ekki mikið að baki.  Nú liggja fyrir áætlanir um smíðina í öllum megindráttum.  Þetta þróunarstig felst í smíði og prófun mun stærra hverfillíkans en notað var í kerprófunum.  Hverfilhjólin verða tvö tvöföld sett eða 20 blöð samtals;um  2,5 m í þvermál.  Þeim verður fest neðan í fleka sem flýtur á yfirborði, en honum verður lagt í sundi þar sem sjávarfalla gætir. Flekinn verður um 7x7 m að stærð; fleytt með sverum rörum.  Búnaður er til að lyfta hverflunum úr sjó í flutningi og til skoðunar, og búnaður til átaks- og straumhraðamælinga. Tilgangur prófananna er m.a. að sannreyna orkunýtingu og ýmsa þætti í hönnun hverfilsins.

Gert er ráð fyrir að prófa hverfilinn fyrst í Hornafirði; í ál milli Álaugareyjar og Mikleyjar sem nefnist Mikleyjaráll.  Þarna ligjga fyrir ágætar mælingar á aðstæðum, s.s. stærð sundsins og straumhraða.  Aðstæður eru þar að mörgu leyti ákjósanlegar fyrir prófanir með fleka, þar sem ölduálag er fremur lítið og stutt er milli sjósetningar- og prófunarstaðar.  Gangi allt að óskum er líklegt að prófað verði á fleiri stöðum á landinu í sumar.

Mikið einvalalið hefur komið að undirbúningi þessa prófunaráfanga.  Nýlega bættist verkefninu góður liðsauki.  Kristján Björn Ómarsson; hugvitsmaðurinn að baki hinum nýja blöndungi Fjölblendis, hefur veitt mikilvæga ráðgjöf um hönnun og smíði; Grétar Franksson hjá Ísótækni hefur einnig komið að hönnuninni og mun taka að sér nokkra smíðaþætti og Ingvar Magnússon hjá Viz ehf mun taka að sér ýmis verkefni, en hann er hönnuður og sérfræðingur í SolidWorks hönnunarforriti.  Fyrri samstarfsaðilar hafa unnið ötullega að þessum áfanga, s.s. Vigfús Arnar Jósepsson sem sér um verkfræðilega útreikninga og Aðalsteinn Erlendsson sem veitt hefur alhliða ráðgjöf.  Þá mun Jóhann Eyvindsson koma verulega að smíði og hönnun flekans en hann hefur reynslu í járnsmíði, teiknun o.fl.

Alþingi hefur nú tekið tekið til meðferðar þingsályktunartillögu 22ja þingmanna úr öllum flokkum um "rannsóknir á umfangi og nýtingarmöguleikum sjávarorku við Ísland".  Tillagan var lögð fram á vorþingi í fyrra en ekki tekin til umræðu.  Aftur var tillagan lögð fram í oktober sl, en það var fyrst nú í gær sem hún var tekin til fyrri umræðu. 

Tillagan er komin fram í kjölfar funda sem Valdimar Össurarson átti við nokkra þingmenn og kynninga Valorku á málefninu.  Fljótlega eftir að Valorka ehf hóf störf varð ljóst að þróun hverflanna myndi fljótlega stöðvast hérlendis ef ekki tækist að hefja lágmarksrannsóknir.  Valorka ehf er fyrsti og eini aðilinn sem þróar tækni til nýtingar sjávarfallastrauma utan stranda.  Á því sviði hafa engar rannsóknir farið fram.  Ekki liggur fyrir ein einasta vísindaleg mæling á straumstyrk í annesjaröstum, og því síður er vitað um nánari aðstæður til virkjana.  Á nokkrum stöðum hefur verið mælt inni á fjörðum, einkum í tengslum við fiskeldi eða samgönguframkvæmdir og á örfáum stöðum hafa verið skoðaðar aðstæður til sunda- eða stífluvirkjana. 

Valdimar átti viðtöl við nokkra þingmenn, m.a. Skúla Helgason, þáverandi formann iðnaðarnefndar, árið 2010 og greindi frá þörf þess að hefja rannsóknir á sjávarorku við landið.  Gerði hann grein fyrir stöðu síns verkefnis; stöðu tækniþróunar á þessu sviði á heimsvísu ásamt stöðu rannsókna af þessu tagi í grannlöndum okkar.  Lagði hann áherslu á að rannsóknir af þessu tagi væru nauðsynlegur liður í þeirri stefnumótunarvinnu sem nú fer fram á sviði orkumála, auk þess sem Ísland yrði að líta til fjölbreyttra orkukosta og framleiðslutækifæra til að standast alþjóðlegan samanburð.  Í kjölfar þessara funda tók Valdimar saman skýrsluna "Sjávarfallaorka og hagsmunir Íslendinga" og sendi m.a. öllum þingmönnum til kynningar.  Skúli hefur reynst mjög áhugasamur um þetta mál og innan skamms var komin fram þessi þingsályktunartillaga, borin fram af 22 þingmönnum úr öllum flokkum á Alþingi.  Þetta mikla fylgi við málefnið sýnir eindreginn vilja alþingismanna og flokka við þetta mál, og má öruggt heita að tillagan nái fram að ganga.  Hún er í umfjöllun atvinnuveganefndar Alþingis.

Þingsályktunartillagan er í megindráttum í samræmi við þær þarfir og hagsmuni sem Valdimar hefur verið að kynna fyrir stjórnvöldum.  Hún er fyrsta stefnumótun stjórnvalda á sviði sjávarorku.  Með henni lýsa stjórnvöld því annarsvegar yfir að þau ætli að kanna umfang og nýtingarmöguleika sjávarfallaorku, en hitt er ekki síður mikilvægt að stjórnvöld munu hér eftir stuðla að framgangi þróunar á sviði sjávarorkutækni.  Með samþykkt tillögunnar eru Íslendingar því formlega komnir í hóp þeirra ríkja sem nú leita lausna til hagkvæmrar notkunar sjávarorku.  Þar erum við nú þegar í fremstu röð að því er varðar virkjun annesjastrauma utan fjarða; enginn hverfill er þar kominn lengra í þróun en Valorka hverflarnir.  Einn galla má þó finna á þessari tillögu sem nauðsynlegt er að slípa af í meðförum nefndar.  Talað er um það í megintexta að leggja áherslu á rannsóknir á þau svæði "sem ætla má að uppfylli hagkvæmnikröfur".  Í ljósi þess að öll tækni er nú á þróunarstigi þarf ekki að orðlengja hve þessi setning stenst illa.  Ef einungis ætti að taka mið af "hagkvæmnikröfum" þá yrðu engin svæði rannsökuð þar sem ekki er unnt að sýna fram á hagkvæmni neins þeirra við óbreytta tækni.  Þannig hugsunarháttur er hinsvegar út í hött þegar haft er í huga annarsvegar að hér er um að ræða rannsóknir á auðlind sem næstu kynslóðir munu nota og hinsvegar þá framþróun í hagkvæmum lausnum sem nú er að verða, t.v. með Valorka hverflunum.  Sé fyrirhugað notagildi þeirra haft í huga má leiða verulegum líkum að því að virkja megi allar helstu rastir landsins á hagkvæman hátt.  Þennan vankant þarf því að sníða af hinni annars ágætu tillögu.

Valorka ehf hefur haft forgöngu um að koma á fót verkefninu Rannsóknamiðstöð sjávarorku og efnt til samvinnu við Hafrannsóknastofnun og Verkís um framkvæmd þess.  Verkefnið miðar að þeim rannsóknum af þvi tagi sem þingályktunartillagan snýst um, og að því standa þeir aðilar sem bæði hafa mesta þekkingu á þessum rannsóknum og þeir sem stendur þetta verkefni næst í stjórnskipulegu og raunhæfu tilliti.  Valorka ehf hefur komið á fót miklum gagnabanka um hvaðeina sem varðar nýtingu á sjávarorku; rannsóknir erlendis; stefnumörkun ríkja og stöðu tækniþróunar.  Hluta þeirrar rannsóknarvinnu má sjá í ársyfirliti hér.  Auk þess er Valorka eina fyrirtæki landsins sem vinnur að tækniþróun á sviði sjávarorku og hefur mestan hag af rannsóknum á því sviði.  Hafrannsóknastofnun hefur stjórnskipulegt hlutverk á sviði sjávarrannsókna og býr yfir bestri þekkingu og búnaði til þess.  Rannsóknirnar munu falla vel að öðrum verkefnum Hafró og niðurstöðurnar nýtast í ýmsum tilgangi.  Verkís sér um viðhald og uppfærslu eina sjávarfallalíkans landsins og mun nýta rannsóknarniðurstöður til uppfærslu á því.  Verkís hefur auk þess tekið þátt í ýmsum rannsóknum á sjávarorku innanfjarða og býr yfir þekkingu og reynslu á því sviði.  Með stofnun Rannsóknamiðstöðvar sjávarorku hefur því verið undirbúið það verkefni sem hér fær vonandi stuðning af stefnumörkun stjórnvalda með samþykkt þingsályktunartillögunnar.  Sjóðakerfið hefur verið verkefninu andsnúið hingaðtil, en vonandi verður nú breyting á því, þannig að unnt verði að kaupa nauðsynleg og vönduð mælitæki.

Hinum framsýnu flutningsmönnum tillögunnar eru hér með færðar þakkir og vonandi fær tillagan góðan framgang í Alþingi.  Þjóðinni er hér með óskað til hamingju með þá stefnumörkun sem hér er hafin varðandi rannsóknir á hinum gífurlegu orkuauðlindum sjávar.

Við áramót er við hæfi að líta stuttlega yfir liðið ár og velta fyrir sér stöðu og horfum. Margt hefur áunnist á síðastliðnu ári og í heild er staða verkefna Valorku betri núna en nokkrusinni áður; öll verkefnin eru lífvænlegri; fjárhagur er tryggður til næsta árs og verkefnið hefur notið mestu viðurkenningar sem uppfinningu getur hlotnast á alþjóðavísu. Þó er það auðvitað svo um þessi verkefni sem önnur að alltaf má finna þætti sem hefðu mátt ganga betur. Þar er þó miklu fremur um að ræða galla sem komið hafa í ljós í stuðningsumhverfinu heldur en verkefnið sjálft.

Hugmyndin að baki Valorka hverflunum hefur sannað sig æ betur með hverju ári. Sífellt koma fleiri þættir í ljós sem sýna að sú meginstefna var rétt sem tekin var í upphafi þróunarferilsins. Henni má lýsa með eftirfarandi atriðum: a) Áhersla skyldi lögð á virkjun lághraðastraums utan fjarða þar sem henni fylgja minni umhverfisáhrif og þar væru fleiri markaðstækifæri en í öðrum geirum orkutækni. b) Til virkjunar lághraðastraums henta þverstæðuhverflar betur en skrúfuhverflar og aðrir, þar sem virkjunin byggir á miklum massa á hægri ferð. c) Allar grunnrannsóknir skortir hérlendis á sjávarfallaorku og því þurfa þær að vera hluti af starfi Valorku ehf. d) Stuðningskerfi nýsköpunar er illa virkt hérlendis vegna m.a. úreltra vinnubragða; óeðlilegrar hagsmunagæslu og ólýðræðislegra stofnana og því eru úrbætur í því efni óhjákvæmilegur hluti af verkefninu. e) Nauðsynlegt er að þróunarferlið njóti samstarfs við breiðan hóp áhugasamra sérfræðinga, en ekki síður að það nýtist til að efla þekkingu og fræðslu á sviði sjávarorkutækni. f) Afla þarf verkefninu viðurkenningar, bæði innlendis og erlendis, ef það á að eflast og nýtast. Hér á eftir verður litið til þessara þátta og skoðað hvernig til hefur tekist.

Þróun Valorka hverflanna

Þegar lagt var upp í þróunarstarfið lágu fyrir ýmsar hugmyndir um tæknilausnir, misjafnlega skýrar, enda hafði hugmyndavinnan staðið yfir í fjölmarga áratugi. Fljótlega eftir að verkleg þróunarvinna hófst, í byrjun árs 2009, var komin fullmótuð hugmynd að V-1 og stuttu síðar að V-2. Þær standa enn uppúr hvað varðar frumleika og verða prófaðar áfram. V-3 er mjög einföld lausn sem er aðgengilegri til samstæðusmíði en hinar. Enn var svo farið inn á nýjar brautir árið 2010 með V-4, en hún skilaði bestri orkunýtingu af þessum fjórum. Hver þessara gerða hafði sína kosti og viðfangsefni ársins 2011 var að sameina kostina og bæta enn orkunýtingu, en um leið að varðveita einfaldleika og trausta byggingargerð. Eftir allnokkrar vangaveltur leit V-5 dagsins ljós, síðla árs 2011, en með henni virðast þessi viðfangsefni vera leyst á viðunandi hátt. Nú í árslok 2011 hafa verið gerðar fáeinar prófanir með þá gerð í straumkeri og fyrstu niðurstöður sýna allmikla yfirburði varðandi orkunýtingu. Því verður spennandi að sjá árangur frekari prófana; bestun þátta og staðfestingu fræðimanna. Framundan í þróunarstarfinu er þetta: „Fimman" verður prófuð; bestuð; teiknuð og sótt verður um einkaleyfi á nýjungum sem henni tengjast. 50 cm líkön hennar verða bæði prófuð í straumkerinu og einnig með báti við víðara hraðasvið. Þá verður smíðaður fleki og neðan í hann verður fest líkan í stærri skala. Þannig prófanir fara líklega fram við valdar veðuraðstæður á rúmsjó og e.t.v. einnig í sundum innan fjarða. Skilyrði þess eru þó að takast megi að mæla straumhraða á prófunarstöðum. Þá er stefnt að því að nýr þáttur líti dagsins ljós í þróunarstarfinu þegar smíðað verður líkan af ölduvirkjun. Það mun byggja á hugmynd VÖ sem verið hefur á hugmyndastigi um áratuga skeið.

Rannsóknir á sjávarorku við Ísland

Orkumál á Íslandi eru í allsérkennilegum farvegi. Verði óbreyttri opinberri stefnu haldið er ekki annað fyrirsjáanlegt en að litið verði á okkur á alþjóðavettvangi sem „lokað ríki" þar sem stofnanir og stórir hagsmunaaðilar ráða ferðinni fremur en pólitískt kjörnir leiðtogar. Margt því til sönnunar liggur skráð í þeirri nákvæmu framvindudagbók sem haldin er um verkefni Valorku ehf og mun e.t.v. verða birt síðar.
Engar rannsóknir hafa verið gerðar á umfangi sjávarfallaorku við Ísland og áhugi stjórnvalda hefur hingað til enginn verið í þeim efnum. Séu niðurstöður vandaðra rannsókna grannríkja okkar, t.d. Íra, yfirfærðar á okkar aðstæður má ætla að umfang sjávarfallaorku við Íslandsstrendur sé mun meira en samanlagt umfang vatnsfalla- og jarðhitaorku Íslands. Með öðrum orðum er hér um að ræða eina stærstu auðlind Íslendinga. Það er því undarlegt fyrirhyggjuleysi að hálfu stjórnvalda að hafa ekki enn látið hefja rannsóknir til undirbúnings heildarmats hennar og nýtingar. Einkum í ljósi þess að við eigum einungis vatns- og jarðhitaorku til fáeinna áratuga aukningar, ef marka má nýja rammaáætlun stjórnvalda á því sviði. Í ársbyrjun 2011 tók undirritaður saman rit um þessi efni; „Sjávarfallaorka og hagsmunir Íslendinga", þar sem vakin er athygli á þessari umfangsmiklu auðlind og bent á þann hag sem þjóðin getur haft af nýtingu og tækniþróun á því sviði. Ritið er birt hér á vefsíðu Valorku og það var sent víða um stjórnkerfið. Ekki varð vart neinna viðbragða að hálfu hinna stöðnuðu yfirvalda. Ráðandi orkufyrirtæki sáu sér engan hag í þessu, og þeirra ítök í stjórnkerfinu eru meiri en flesta grunar. Meðal alþingismanna reyndist þó einn vera áhugasamari en aðrir, en það var Skúli Helgason, þáverandi formaður iðnaðarnefndar Alþingis. Hann reyndist tilbúinn til fundar um málefnið og svo var einnig um nokkra aðra framsýna þingmenn þegar eftir var gengið. Undirritaður hafði gert uppkast að stefnumótandi þingsályktunartillögu og Skúli ákvað að bera hana undir fleiri þingmenn. Eftir nokkurn tíma varð ljóst að tillagan yrði lögð fram á vorþingi 2011 af 22 þingmönnum úr öllum stjórnmálaflokkum á Alþingi, en Skúli Helgason yrði fyrsti flutningsmaður. Tillagan var borin undir einhverjar stofnanir, en þeirra breytingartillögur voru ekki til bóta. Tillagan var lögð fram 31.03.2011 en ekki tekin til umræðu fyrir þinglok. Aftur var hún lögð fram á haustþingi 2011 en hafði enn ekki verið tekin til umræðu í árslok. Valorka ehf hefur undirbúið sjávarorkurannsóknir sem hefjast munu þegar fé fæst til kaupa á búnaði. Það mun vart fást fyrr en tillagan hefur verið samþykkt, og hefur t.d. Tækjasjóður Rannís ítrekað synjað um styrki til verkefnisins án nokkurra haldbærra skýringa. Sama gildir um Nýsköpunarmiðstöð Íslands og sjóði sem undir hana heyra. Reyndar gekk NMÍ lengra og reyndi að bregða fæti fyrir verkefnið en þeirri atlögu verður lýst síðar. Þingmenn verða minntir á fyrirliggjandi þingsályktunartillögu um rannsóknir á sjávarorku strax í ársbyrjun 2012. Í ljósi hins mikla fjölda flutningsmanna og aðildar allra flokka má vænta þess að hún verði samþykkt og að í framhaldinu verði séð fyrir byrjunarfjármagni til að hefja rannsóknir. Valorka hefur gert samkomulag um að hefja þær rannsóknir á hagkvæmasta máta sem hugsast getur, en þó þannig að gætt sé fullrar vandvirkni og vísindalegra aðferða. Fyrir liggur samstarfssamningur um rannsóknarverkefnið „Rannsóknamiðstöð sjávarorku", en að því standa Valorka ehf sem mun nýta niðurstöður til nauðsynlegra þátta í þróun hverfilsins; Hafrannsóknastofnun sem hafa mun verklega og faglega umsjón með mælingum og nýta niðurstöður í sinni starfsemi og þriðji aðilinn er Verkís sem mun nýta niðurstöður m.a. til uppfærslu á fyrirliggjandi sjávarfallalíkani. Fá þarf lítilsháttar fé til kaupa á mælibúnaði, en í byrjun mun Hafró leggja til skip og fræðimenn til mælinga. Því má fullyrða að sjaldan eða aldrei hafa jafn mikilvægar rannsóknir getað hafist á jafn hagkvæman hátt. Vonandi sýna stjórnvöld slíkum aðferðum verðugan skilning.

Umbætur á stuðningsumhverfi nýsköpunar

Verkefni Valorku er nýstárlegt og í framkvæmd þess reynir á nýjar hliðar stuðningsumhverfisins. Það er einnig svo fjölþætt að mikið veltur á samhæfingu ýmissa sjóða og stofnana. Sumt í stuðningsumhverfinu hefur staðist þetta próf með prýði, en í of mörgum atriðum hafa gallar þess komið berlega í ljós. Hér verða því ekki gerð ítarleg skil; hverju smáatriði er haldið til haga í framvindudagbók Valorku ehf og kann síðar að verða birt. Margir þessara vankanta eru vel kunnugir öllum þeim íslensku frumkvöðlum sem reynt hafa að koma hugmyndum í framkvæmd. Það hefur glögglega komið í ljós í umræðum á vettvangi Samtaka frumkvöðla og hugvitsmanna, en þar er undirritaður nú formaður. Á nýliðni ári tók SFH saman greinargerð um helstu ágalla stuðningsumhverfisins ásamt ábendingum um úrbætur og sendi til stjórnvalda í hinum ýmsu viðkomandi greinum. Tillögurnar snúa að fjölmörgum ólíkum þáttum sem laga þarf. Þar má nefna lagagrunn stofnana og starfsemi þeirra; samræmingu stuðningsaðgerða; skort á stuðningi við þá sem minnst mega sín; skort á áhugaeflingu og fræðslu til ungmenna og margsháttar mismunun og óeðlilega hagsmunagæslu sem viðgengst innan kerfisins. Enn hafa engin viðbrögð komið frá stjórnvöldum. Verði ekki gerðar breytingar mun sköpunarkraftur íslenskra frumkvöðla og hugvitsmanna ekki nýtast til eflingar þjóðarhags, en þess þarfnast þjóðin nú öðru fremur.

Samstarfshópur Valorku

Þó undirritaður sé enn eini fasti starfsmaður Valorku þá nýtur verkefnið starfskrafta nokkurs fjölda mjög færra sérfræðinga á hinum ýmsu sviðum. Án þeirra væru framfaraskrefin mun smærri og ómarkvissari. Þar er fyrstan að nefna Halldór Pálsson Ph.D. dósent í vélaverkfræði við HÍ en hann er aðalráðgjafi varðandi véltæknilega hönnun; uppsetningu prófana og úrlestur niðurstaðna. Vigfús Arnar Jósepsson, nemandi Halldórs, vann meistaraprófsritgerð sína í samstarfi við Valorku og hefur síðan tekið að sér verkfræðilegar úrlausnir sem sérverkefni. Aðalsteinn Erlendsson hefur unnið tækniteiknunarverkefni en einnig gefið ýmis góð ráð. Sigurður Invarsson hjá Árnason Faktor hefur veitt lögfræðiaðstoð varðandi einkaleyfi. Jón S. Helgason hefur aðstoðað sem löggiltur endurskoðandi og Guðbjartur Össurarson og Agnes Ingvarsdóttir hafa veitt bókhaldsaðstoð. Þá er ótalin aðstoð fjölmargra annarra, svo sem Lárusar Pálmasonar veiðarfærasérfræðings varðandi prófanir o.fl.; Björgvins Jónssonar rafvirkja varðandi ýmis tækniatriði; Jens Tómassonar rennismiðs; Þóris Garðarssonar flugvélvirkja; Stefáns Guðsteinssonar skipaverkfræðings; Héðins Valdimarssonar haffræðings; Kristjáns Þórs Árnasonar auglýsingateiknara; Jóns Axels Egilssonar kvikmyndagerðarmanns og margra fleiri.  Hér skal ekki gleymt að nefna Guðbjörgu Sigurðardóttur sambýliskonu undirritaðs, en án hennar stuðnings og hvatningar væri verkefnið ekki fætt.

Verkefni Valorku hafa notið vaxandi athygli námsfólks og hafa nokkrir nemendur lýst áhuga á að taka þætti þess sem val- eða lokaverkefni, bæði innlendir og erlendir. Valorka hefur tekið slíkum erindum vel og vill gjarnan taka þátt í að auka þekkingu og áhuga ungmenna á nýjum aðferðum í orkutækni. Hinsvegar vekur athygli hin almenna deyfð kennara og skólastjórnenda, en enginn skóli hefur sýnt því áhuga að taka þennan þátt inn í kennslu þrátt fyrir að þar séum við Íslendingar í fremstu röð á heimsvísu. Þetta sýnir e.t.v. betur en margt annað hve íslenskt skólaumhverfi er staðnað og ófært um að fylgja nýjustu straumum tækni og vísinda. Í þessu ljósi getur varla verið annað en hlægilegt þegar rætt er um að íslenskir háskólar komist í röð þeirra 100 fremstu í heimi. Á þessu áhugaleysi eru þó undantekningar, t.d. hið ágæta samstarf við Halldór Pálsson hjá HÍ sem nefnt var.

Að síðustu skal hér minnst látins samstarfsfélaga sem á stærri þátt í þessari hugmynd en hún sjálf gerði sér nokkurntíma grein fyrir. Þetta er tíkin Týra sem dó í hárri elli haustið 2011. Gönguferðirnar með Týru voru það umhverfi sem hugmyndir að Valorka hverflunum þurftu til að þroskast og fullkomnast. Sú trygglynda tík á því sinn þátt í tækniframförum á sviði orkumála. Þáttur hunda í þróunarsögunni er stórlega vanmetinn.

Viðurkenningar og fjármögnun

Verkefninu hlaust mikill heiður haustið 2011 þegar IFIA –Alþjóðasamtök uppfinningafélaga- veittu undirrituðum fyrstu verðlaun í uppfinningasamkeppninni „International Invention Awards". Efnt er til þessarar alþjóðlegu keppni á nokkurra ára fresti og áhersla lögð á afmörkuð svið hverju sinni. Í þetta sinn var athyglinni beint að uppfinningum á sviði umhverfisvænnar orkutækni og umhverfisverndar. Verkefni Valorku var valið úr fjölda umsókna um víða veröld og voru verðlaunin afhent á afmælissýningu Sænska uppfinningafélagsins, SUF, í Stokkhólmi 5. oktober 2011. Verðlaunin nema 300.000 SKR og verða látin renna til þróunarstarfsins þar sem þau gagnast vel sem mótframlag samkeppnissjóða. Féð er mikilvægt en þó er margfalt mikilvægari sú viðurkenning sem uppfinningin nýtur með þessu á alþjóðavísu. Hún þýðir að Valorka telst nú standa framar en aðrir þróunaraðilar á sínu tæknisviði; tækni til nýtingar sjávarfallaorku utan sunda. Það forskot má ekki tapast; það er ekki einungis mikilvægt fyrir framgang verkefna Valorku heldur fyrir möguleika Íslendinga til að komast í fremstu röð í tækniþróun og –framleiðslu sem nýtur vaxandi eftirspurnar á heimsvísu.

Fleiri viðurkenningar hlotnuðust verkefninu á líðandi ári. Landsbankinn sýndi þá framsýni að setja á fót nýsköpunarsjóð og var Valorka einn þeirra 7 styrkþega sem hlutu milljón króna styrk við fyrstu úthlutun. Orkusjóður veitti verkefninu hæsta styrk sinn við úthlutun þessa árs, 4,2 millj kr og áður var nefndur styrkur Tækniþróunarsjóðs á þessu ári, kr. 7 milljónir. Því er fjárhagsgrunnur tryggður fyrir næsta ár. Hinsvegar blasir það nú við að Ríkissjóður Íslands mun taka verulegan hluta þessa styrkfjár sem skatta. Þetta mun gerast þrátt fyrir loforð stjórnvalda um skattaívilnanir til nýsköpunar, enda ná þær ívilnanir aðeins til stórfyrirtækja sem ekki eru háð opinberum styrkjum. Þeim aðilum sem mest þurfa á ívilnun að halda; frumkvöðlum sem eru að byrja með tvær hendur tómar og hafa ekkert nema opinbera styrki; þeim er refsað með því að ríkið tekur stóran hluta þess styrkfjár sem ekki þarf að nýta á úthlutunarárinu. Stjórn SFH reyndi að koma alþingismönnum í skilning um þennan fáránleika þegar lögin voru sett, en ekki var á það hlustað fremur en annað sem kemur frá grasrótinni. Svo mega menn velta fyrir sér ástæðum þess að íslensk nýsköpun á erfitt uppdráttar.

Að lokum

Verkefni Valorku njóta nú meiri velgengni en nokkru sinni áður, og horfurnar eru bjartar. Þó er ljóst að mikið og erfitt starf er framundan. Ef líkja mætti þessum verkefnum við fjallgöngu þá má segja að einungis hafi neðstu hjallarnir verið gengnir; brött og grýtt fjallshlíð þróunarstarfsins er framundan og efst blasir við klettabelti framleiðslu og markaðssetningar. Enn veit enginn hvort sá fjallgöngumaður klárar gönguna sem hóf hana. Hann getur hvenær sem er fallið úr leik, en einnig getur hann e.t.v. afhent merki sitt öðrum sem vilja koma því á toppinn. Ennþá er þó ekkert sem bendir til annars en að verkefnið takist, og áfangi líðandi árs færði fjallgöngumanninum nesti og nýja skó.

Valorka ehf óskar samstarfsfólki og velunnurum gleðilegs nýárs og þakkar samfylgdina á liðnu ári.

Valdimar Össurarson